O wulkanach słów kilka

              Od zamierzchłych czasów na Ziemi wybuchają wulkany. Powodują one wiele zniszczeń. Prawdopodobnie to wulkany spowodowały, pod koniec Permu, największe w dziejach Ziemi wymieranie, w którym wyginęły, między innymi, Trylobity.

              Erupcja następuje wtedy, kiedy gorąca Magma dopływa do powierzchni skorupy Ziemi i wypływa przez jej szczeliny. Często się zdarza, że podpływająca do powierzchni magma wypiętrza część skorupy ziemskiej i tworzy górę. Taka góra nazywana jest wulkanem.

              Na początku wyjaśnię, czym jest magma. Magma to roztopiona skała znajdująca się we wnętrzu Ziemi. Magmę tworzą roztopione minerały, ciecze i gazy. Kiedy magma wypływa na powierzchnie staje się lawą i zaczyna stygnąć a rozpuszczone w niej gazy ulatniają się do atmosfery. Kiedy magma zastyga powoli pod powierzchnią ziemi, powstają skały grubokrystaliczne na przykład granit, a kiedy zastyga szybko na powierzchni powstają skały drobnokrystaliczne na przykład bazalt. Lawy mogą być kwaśne lub zasadowe. Te pierwsze mają małą lepkość i tworzą szybko płynące strumienie i niskie i szerokie stożki, a te drugie są bardziej lepkie i tworzą wysokie i smukłe wulkany.

               Pewnie zastanawiasz się, w jaki sposób mogą wybuchać wulkany. Obecnie wulkany wybuchają na dwa sposoby. Wybuch wulkanu z jednym, wielkim kraterem i kilkoma małymi nazywany jest erupcją centralną, a kiedy lawa wylewa się z długiej szczeliny jest to erupcja szczelinowa.

               Wulkany wybuchały też w Polsce, ale dawno temu. Najwięcej ich pozostałości znajdujemy w okolicach Krakowa, na przykład w Tenczynku i na Dolnym Śląsku. W naszym kraju jest, choć to cię pewnie zdziwi, drzemiący wulkan. Znajduje się on pod Krakowem i niewiadomo, kiedy się obudzi. Znakami jego obecności są różnokolorowe kwarce, znajdowane nawet na Skałkach Twardowskiego, oraz występujący w Bonarce Haczetyn (taka parafina).

Pewnie słyszałeś też o gejzerach. Gejzer to wrząca woda wyrzucana zwykle na kilkadziesiąt metrów w górę. Na jednym z księżyców Jowisza Io występują gejzery wyrzucające siarkę, a na księżycu Saturna Enceladusie występują gejzery wyrzucające lód.

Rys.1 przekrój przez wulkan

Największe erupcje wulkanów

Santorini (Thira)	ok. 1450 r. p.n.e.
Wezuwiusz	24 sierpnia 79 r.
Huaynaputina (Peru)	19 lutego 1600 r.
Orizaba (Meksyk)	26 grudnia 1687 r.
Tambora	11 kwietnia 1815 r.
Krakatau	27 sierpnia 1883 r.
Montagne Pelée	8 maja 1902 r.
Etna	Włochy 1946 r.
Mount St. Helens	18 maja 1980 r.
Pinatubo	czerwiec 1991 r.
Soufrière Hills	1995 r.
Eyjafjallajokull	15 Kwiecień 2010 r.

Na poniższym filmie pokazuję moje doświadczenie "Wybuchający wulkan". Makieta przedstawia krajobraz z okresu Permu.

Jeśli chcesz zrobić takie doświadczenie zastosuj się do poniższych poleceń:

Doświadczenie „Wybuchający Wulkan”:

        Przygotuj:

·        Sodę oczyszczoną

·        Ocet spirytusowy

·        Szklankę

·        Tekturę

·        Wodę

·        Czerwoną farbę do farbowania ubrań

·        Duży talerz

·        Płyn do mycia naczyń
Wykonanie wulkanu:

·        Na talerzu postaw szklankę

·        Wytnij z tektury koło i natnij je do środka

·        Zwiń koło w stożek i zetnij czubek

·        Nałóż stożek na szklankę tak, aby lekko wystawała.

               A teraz wybuch (wszystkie kroki pokazałem na slajdach):

·        Do szklanki wlej wodę.

·        Dolej płynu do mycia naczyń

·        Dosyp sody i wymieszaj aż się rozpuści

·        Dolej octu, szybko odsuń rękę i podziwiaj wybuch

Literatura:

Encyklopedia PWN, Geografia Spojrzenie na Ziemię i środowisko, Warszawa 2002

M. Wiśniewska - Żelikowska, H. Radlicz – Ruhlowa, Podstawy Geologii, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988

Wycieczka po polskich wulkanach